DİPNOTLAR

[1] V. İ. Lenin, Ne Yapmalı?, Sol Yayınları, Ankara 1992, s. 29.

[2] Bkz: Lenin, Materyalizm ve Reformizmin Felsefesi, Karl Marx. et sa doctrine, Editions Sociales 1953, s. 60.

[3] Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach. ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, Sol Yayınları, Ankara 1992, s. 20.

[4] Friedrich Engels, agy, s. 21.

[5] s. 13. Herkes İçin Klasikler koleksiyonu. Librairie Hatier, Paris.

[6] Diderot, Körler Üzerine Mektup, Textes Choisis, c. I, EditionsSociales, Halk Klasikleri, s. 87. (Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s.27'de Lenin sözünü ediyor.

[7] V. İ. Lenin, Materyalizm ue Ampiryokritisizm, Sol Yayınları, Ankara 1993, s. 31.

[8] A. Penjon, Precis d'histoire de la Philosophie, Librairie Paul Delaplace, s. 320-321.

[9] V. İ. Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 13.

[10] Berkeley, s.21.

[11] Teoloji (tanrıbilim), tanrıyı ve tanrısal şeyleri inceleyen bilim.

[12] Réne Maublanc, La Vie Ouvrière, 25 Kasım 1935.

[13] Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik AlmanFelsefesinin Sonu, s. 24.

[14] agy, s.24.

[15] agy, s. 22.

[16] Materyalizm ve Ampiryokritisizm, Bölüm I., s. 47 vd.

[17] V. İ. Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 19.

[18] V. İ. Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 25-26.

[19] V. İ. Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 26.

[20] Friedrich Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giriş, Sol Yayınları, Ankara 1993, s. 37.

[21] Friedrich Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giriş, s. 38.

[22] Friedrich Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giriş, s. 37.

[23] Bu bölümün Birbirini İzleyen Madde Teorileri başlığı altındaki ikinci kesimi, Luce Langevin ve Jean Orcel'in yardımıyla yeniden gözden geçirilerek düzeltilmiştir. Madde yapısının incelenmesinde yüzyılın başından bu yana yapılmış olan ilerlemeler hakkında F. Joliot-Curie'ye bakınız: Textes Choisis, Editions Sociales, s. 85-89. 

[24] V. İ. Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 297.

[25] V. İ. Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 297.

[26] Friedrich Engels, Anti-Dühring, Sol Yayınları, Ankara 1995, s.106.

[27] V. İ. Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 72.

[28] Friedrich Engels, Anti-Dühring, s. 116.

[29] V. İ. Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 189.

[30] Bakınız: P. Langevin, La Pensee et L'action, Editeurs Français Reunis, Paris.

[31] Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 25.

[32] K. Marx- F. Engels, Kutsal Aile, Sol Yayınları, Ankara 1994, s. 171.

[33] Friedrich Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm,"Giriş", s. 38.

[34] Bakınız: Halk Klasikleri koleksiyonunda (Editions Sociales) yayınlanmış olan, Diderot (6 cilt), Holbach, Helvetius, La Mettrie ve Morelly ile, bir ölçüde de, Rousseau ve Voltaire'in metinleri. 

[35] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s.18.

[36] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s.45.

[37] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s.44.

[38] Bkz. Birinci Bölüm, VI

[39] Tektanrıcılık (Monotheisme), Yunanca monos: bir tek - ve theos: tanrı sözlerinden oluşur.

[40] Galilei davası için bakınız: P. Laberenne, L'Origine des Mondes,Editeurs Français Reunis.

[41] Bakınız: Pages Choisies de L'Encyclopedie, Les Classiques du Peuple, Editions Sociales.

[42] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s.25.

[43] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s.25.

[44] Bundan sonraki kısımda metafizik yöntemin incelenmesine başlayacağız.

[45] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s.26.

[46] Toplumsal ortam sözkonusudur.

[47] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 43.

[48] Friedrich Engels, Anti-Dühring, s.65.

[49] Friedrich Engels, Anti-Dühring, s. 65.

[50] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 44.

[51] Friedrich Engels, Anti-Dühring, s. 63-64.

[52] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 13.

[53] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 43-44.

[54] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 43.

[55] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 44.

[56] Organik hücre ile birlikte çoğalma ve başkalaşma (farklılaşma) yoluyla bütün bitkisel ve hayvansal organizmanın gelişmesinin başladığı birimi bularak, canlı doğanın iki büyük aleminin (bitkiler ve hayvanlar aleminin) birbirine bağlılığını, sürekliliğini ortaya koyan Schwann ile Schleiden olmuştur. 

[57] "Nesneleri dinginlik durumunda ve cansız, her biri kendi başına, biri ötekinin yanında ve biri ötekinden sonra olarak düşündüğümüz sürece, kuşkusuz onlarda hiçbir çelişki ile karşılaşmayız. Burada kısmen ortak, kısmen farklı, hatta birbiriyle çelişik, ama bu takdirde, farklı şeylere dağıtılmış ve bunun sonucu kendinde çelişki içermeyen bazı özgülükler buluruz. Bu gözlem alanı sınırları içinde, işimizi alışılmış metafizik düşünce biçimi ile yürütebiliriz. Ama nesneleri hareketleri, değişmeleri, yaşamları, birbirleri üzerindeki karşılıklı etkileri içinde düşünmeye başladığımız andan başlayarak durum iyiden iyiye değişir. Burada birdenbire çelişkiler içine düşeriz." (Friedrich Engels, Anti-Dühring, s. 192-193.

[58] Friedrich Engels, Anti-Dühring, s. 193-194.

[59] (René Maublanc'ın La Vie Ouvrière, 14 Ekim 1937'deki makalesine bakınız.

[60] Karl Marx-Friedrich Engels, Komünist Manifesto ve Komünizmin İlkeleri, Sol Yayınları, Ankara 1993, s. 122.

[61] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 43.

[62] "Bilimlerin tarihi, yanılgının ilerletici dıştalanmasının tarihidir, yani yanılgının yerini başka yeni bir yanılgının, ama gittikçe daha az saçma olan bir yanılgının almasının tarihidir." (Engels)

[63] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 43.

[64] Friedrich Engels, Anti-Dühring, s. 218.

[65] Friedrich Engels, Anti-Dühring, s. 208.

[66] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 47.

[67] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 47-48.

[68] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 49.

[69] Karl Marx, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, "Önsöz", Sol Yayınları, Ankara 1993, s.23.

[70] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 37.

[71] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 50. - Gene bakınız: Marx-Engels, Komünist Parti Manifestosu ve Komünizmin İlkeleri, Sol Yayınları, Ankara 1993, s.109 vd.; V. İ. Lenin, "Karl Marx", Marx-Engels-Marksizm, Sol Yayınları, Ankara 1990, s. 11 vd..

[72] F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 50.

[73] Friedrich Engels; Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni,Sol Yayınları, Ankara 1992, s. 179; ayrıca bkz: 163-165.

[74] Friedrich Engels; Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, s.179.

[75] Friedrich Engels; Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, s.165.

[76] F. Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, s. 166.

[77] F. Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, s. 170.

[78] Friedrich Engels, Ailenin; Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, s.168.

[79] F. Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, s. 170-171.

[80] Friedrich Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, s. 82.

[81] Friedrich Engels, Anti-Dühring, s. 386.

[82] Friedrich Engels, Anti-Dühring, s. 405.

[83] Friedrich Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, s.101.

[84] Karl Marx, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, "Önsöz", s. 23.

[85] Karl Marx, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, "Önsöz", s. 23.

[86] Friedrich Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giriş,s. 42-43.

[87] Bkz: Engels'ten Joseph Bloch'a, K. Marx, F. Engels, Felsefe İncelemeleri, Sol Yayınları, Ankara 1979, s. 184-185.

[88] K. Marx-F. Engels, Felsefe İncelemeleri, Engels'ten Heinz Starkenburg'a, s. 194.

[89] K. Marx-F. Engels, agy, Engels'ten Conrad Schmidt'e, s. 190.

[90] "Dizin"de "Lenin"e bakınız. Lenin'in, marksizme felsefi katkısı - burada açıklanması uzun ve karmaşık olur - Materyalizm ve Ampiryokritisizm ve Felsefe Defterleri'nde açıkça görülür.

[91] Bugünkü "Yeni Üniversite", 8. Avenue Mathurin-Moreau, Paris.